Օրեր առաջ դիտորդական խումբը չհայտարարված այց էր կատարել «Զատիկ» երեխաների աջակցության կենտրոն։ Տեսածն ու լսածը, մեղմ ասած, մտահոգիչ էր։ Արագ հրատապ զեկույց պատրաստվեց ու Աշխատանքի, սոցիալական հարցերի նախարարություն ուղարկվեց՝ ներառելով մի շարք առաջարկներ անհանգստացնող ու հրատապ լուծում պահանջող հարցերի վերաբերյալ, իսկ այդպիսիք շատ էին։
Դիտորդական խումբը կարճատև այցի ընթացքում մի շարք խնդիրներ էր վեր հանել՝ ֆիզիկական ու սեռական բռնությունից մինչև առողջության, արժանապատվության ու կրթության իրավունքի պահպանման խնդիրներ։ Դիտորդական խմբում էր նաև «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների օրակարգ» ՀԿ նախագահ Մուշեղ Հովսեփյանը։ Նրա խոսքով կենտրոնում խնամք են ստանում նաև հաշմանդամություն ունեցող երեխաներ և նրանց նկատմամբ ևս բռնության ու վատ վերաբերմունքի դեպքեր են արձանագրվել։ Մասնավորապես, դիտորդական խմբի ներկայացուցչի համար ակնհայտ է եղել հաշմանդամություն չունեցող տղաների կողմից արհամարհական և ծաղրական վերաբերմունքը հաշմանդամություն, հատկապես մտավոր հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հանդեպ։ Զրույցների ընթացքում պարբերաբար հնչել են անթույլատրելի արտահայտություններ հաշմանդամություն ունեցող երեխաների նկատմամբ։
«Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների նկատմամբ կար վատ ու ծաղրական վերաբերմունք։ Այդ երեխաները ծաղրանքի էին ենթարկվում ավելի բարձր տարիքի երեխաների կողմից։ Բացի այդ զրույցների ընթացքում պարբերաբար անթույլատրելի արտահայտություններ էին թույլ տալիս։Երեխաներից մեկի հետ զրույցում էլ տեղեկություն ստացանք, որ տղաներից մեկը սեռական բռնություն է գործադրել ավելի փոքր տարիքով հաշմանդամություն ունեցող տղայի նկատմամբ և դիտորդին հարցնում էր, թե ի՞նչ կարող է պատահել սեռական բռնությունից հետո, կարո՞ղ է այն բերել սեռափոխության կամ հոգեկան առողջության խնդիրների։ Այսինքն ուներ վախեր, որ նախկինում պատասխաններ չէին ստացել կամ չէր ստեղծվել այնպիսի միջավայր, որ երեխան կարողանար իր հարցերի պատասխաններն առանց կաշկանդվելու որևէ մեկից ստանար», — ասաց Մուշեղ Հովսեփյանը, նշելով, որ տեղեկություններ ստանալը հեշտ չի եղել, քանի որ աշխատողների շրջանում կար անհամաձայնություն իրավիճակի հետ կապված, նաև երեխաների շրջանում ձևավորված դժգոհություն կար տարբեր հարցերի վերաբերյալ, բայց քանի որ հարցազրույցները մեկուսի և անանուն են եղել, հնարավոր է եղել որոշակի տեղեկություններ ստանալ։
Ըստ տնօրենի տրամադրած տեղեկության, այցի պահին կենտրոնում խնամք էր ստանում 37 երեխա։ Երեխաների թիվը նախարարությունը մեծացրել է, նախկինում այստեղ կարող էր բնակվել 25 երեխա, իսկ հիմա այդ թիվը դարձել է 50, սակայն ըստ դիտորդների ակնհայտ էր, որ այդտեղ ավելի շատ երեխաների բնակվելու հնարավորություն չկար։ Թե քանի հաշմանդամություն ունեցող երեխա է խնամք ստանում կենտրոնում, տվյալ չի ներկայացվել։
Շրջայցի ընթացքում որոշ աղջիկներ նշել են, որ կենտրոնում իրենց ապահով չեն զգում, բռնության են ենթարկվել ոչ միայն պահակի (ենթադրաբար պահնորդի), այլ որոշ դայակների, բուժքրոջ, ինչպես նաև տղաների կողմից՝ առանձնացնելով երկու՝ ազդեցություն ունեցող տղաների։ Վերջիններս, ըստ զրույցների, ֆիզիկական և հոգեբանական բռնություն են գործադրում ոչ միայն աղջիկների, այլ նաև տղաների, և հատկապես հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հանդեպ:
Այցից հետո դիտորդական խումբը հրատապ զեկույց է պատրաստել ու մոտ 3 տասնյակ առաջարկություններով այն Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ուղարկել։ Ի թիվս մի շարք առաջարկությունների, դիտորդական խումբը նաև առաջարկել է ձեռնարկել հրատապ միջոցներ՝ ապահովելու հաշմանդամություն ունեցող երեխաների՝ խտրականությունից պաշտպանության իրավունքը, անցկացնել դեպքերի մանրամասն ուսումնասիրություն, անդրադառնալով նաև դեպքերի շարունակական բնույթին, դրանց արձագանքմանը, կիրառել պատասխանատվության միջոցներ և աջակցել իրավական գնահատական տալուն։ Ապահովել անհապաղ պաշտպանություն և աջակցություն կենտրոնում սեռական, ֆիզիկական և հոգեբանական հնարավոր բռնության զոհ դարձած երեխաներին, այդ թվում՝ հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին:
Այդ առաջարկություններին ի պատասխան նախարարությունը որոշ տեղեկություններ հերքել է, նշելով, որ իրենց աշխատանքային խմբի անդամները զրուցել են հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հետ և նրանք զրույցի ընթացքում հայտնել են մյուս սաների կողմից իրենց նկատմամբ բռնության բոլոր տեսակների բացակայության մասին։
Ներկայացված տեղեկությունների մի մասն էլ նախարարությունը չփաստարկված է համարել, մեկնաբանելով, որ դրանք հիմնված են որոշ անձանց սուբյեկտիվ ընկալումների վրա։
«Դիտորդական խմբի գործիքակազմը սահմանափակ է և սահամանափակվում է միայն մշտադիտարկումներով։ Մենք արագ ամփոփեցինք և ուղարկեցինք նախարարություն, հույս ունենալով, որ նախարարությունը զեկույցի հիման վրա նամակ-գրություն կուղարկի դատախազությանը և քրեական գործեր կհարուցվեն, քանի որ որոշ տեղեկություններ կային, որոնք դատախազության կողմից պետք է ճշտվեին։ Ո՛չ դիտորդական խումբը, ո՛չ նախարարությունը չունեն համապատասխան փորձը, կարողությունն ու իրավասությունը պարզելու բոլոր հանգամանքները», — նշեց Մուշեղ Հովսեփյանը։
ՀՀ Գլխավոր դատախազությունից մենք տեղեկացանք, որ ապրիլի 11-ին հաղորդում է ներկայացվել հանցագործության մասին։
Հայաստանում գոյություն ունեն երեք տեսակի պետական հաստատություններ` մանկատներ, հատուկ դպրոցներ և գիշերօթիկ հաստատություններ, որտեղ երեխաները սնվում և քնում են շաբաթվա ընթացքում: Ըստ ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի, Հայաստանի երեխայի խնամքի պետական հաստատություններում կա մոտ 3500 երեխա, իսկ մանկատներում գտնվող 670 երեխաների 70 տոկոսը հաշմանդամություն ունի:
Խնամքի հաստատություններում երեխաների, այդ թվում՝ հաշմանդամություն ունեցող երեխաների նկատմամբ բռնության դեպքերը, ցավոք, եզակի չեն։ Դեռ 2017թ-ին, Human Rights Watch-ն արձանագրել էր նաև երեխաներին մահճակալներից կապելու դեպք մանկատանը։ Բացի այդ, ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամի (ՅՈՒՆԻՍԵՖ) հետազոտությունները ցույց են տվել, որ կյանքը հաստատություններում խնամքը կարող է լուրջ հետևանքներ ունենալ երեխայի ֆիզիկական, ճանաչողական և հուզական զարգացման համար:
Այս հոդվածը պատրաստվել է Եվրոպական միության ֆինանսական աջակցությամբ: Բովանդակության համար պատասխանատվություն է կրում Ներառական իրավական բարեփոխումների կոալիցիան, և պարտադիր չէ, որ արտահայտի Եվրոպական միության տեսակետները:
Սաթենիկ Հայրապետյան