Հայաստանում օրենսդրական թերի կարգավորումների, նաեւ միջավայրի անհարմարությունների հետեւանքով հաշմանդամություն ունեցող անձինք կյանքում հաճախ հանդիպում են բազմաթիվ խոչընդոտների ու դժվարությունների։ Նրանց մի մասը չի կարողանում ինքնուրույն իրացնել իր իրավունքները, եւ, ցավոք, աստիճանաբար դառնում է մեկուսացված։
Հաշմանդամություն ունեցող անձինք գրեթե միշտ դժգոհում են՝ ոչ հավասար պայմանների ու ոչ հավասար հնարավորությունների հետեւանքով իրենց նկատմամբ դրսեւորվում է խտրական վերաբերմունք։
Թեպետ 2010 թվականին «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի վավերացմամբ ՀՀ-ը ստանձնել է տարբեր պարտավորություններ, սակայն դրանք մինչեւ այժմ ամբողջությամբ իրականացված չեն։ Մասնավորապես, Կոնվենցիայի 9-րդ հոդվածի համաձայն՝ հաշմանդամություն ունեցող անձանց անկախ ապրելու եւ կյանքի բոլոր բնագավառներում լիակատար մասնակցության հնարավորություն ընձեռելու նպատակով մասնակից պետությունները ձեռնարկում են համապատասխան միջոցներ, որպեսզի նրանց համար մյուսների հետ հավասար հիմունքներով ապահովեն ֆիզիկական միջավայրի, փոխադրամիջոցների, տեղեկատվության եւ հաղորդակցության, ներառյալ տեղեկատվական ու հաղորդակցական տեխնոլոգիաներն ու համակարգերը, ինչպես նաեւ այլ հարմարությունների ու ծառայությունների մատչելիությունը, որոնք հասանելի են հասարակությանը եւ´ քաղաքներում, եւ´ գյուղական վայրերում: https://www.arlis.am/documentview.aspx?docID=64762
Հենաշարժական խնդիրներ ունեցող անձինք չեն կարող օգտվել ներհամայնքային տրանսպորտային միջոցներից, տեղաշարժվում են բացառիկ դեպքերում։
61-ամյա Աստղիկ Աղեկյանը ամբողջ օրն անցկացնում է տանը՝ սենյակի չորս պատերի ներսում։ 2004 թվականից տեղաշարժվում է սայլակի օգնությամբ։ Անկեղծանում է՝ շատ է ձանձրանում տանը, բայց այլ տարբերակ չկա։ Ամբողջ օրն անցկացնում է սայլակի վրա։ Գործազուրկ է 2004 թվականից, երբ ձեռք է բերել հաշմանդամության 1-ին կարգ։
«Նախքան էս վիճակս, կաշխատեի երաժշտական ուսումնարանում։ Երբ հետո սայլակին գամվեցի, էլ ինչ աշխատել, դուրս էլ չեմ կարող գալ»,-պատմում է նա։
Տիկին Աստղիկը սայլակի անիվներն ինքնուրույն առաջ մղելով՝ մի կերպ մտնում է խոհանոց, իր համար կարողանում ճաշ պատրաստել։
61-ամյա կինն ապրում է բարեկամի հետ։ 88-ի երկրաշարժի հետեւանքով փլուզվել է բնակարանը, սակայն պետությունից նոր բնակարան այդպես էլ չի ստացել։
Սպասում է այնքան ժամանակ, մինչեւ բարեկամ-ազգականներն են իրեն այցելում, փորձում տեղափոխել։
«Էնքան կսպասեմ մինչեւ էս քրոջս տանը կերթամ, էն քրոջս տանը։ Իրենք կգան, տաքսով կտեղափոխեն։ ․․․Հենց թոշակ կուտան, թոռիս կկանչեմ, քարտը կուտամ իրան, որ էրթա բանկոմատից հանի, բերի»,-ասում է նա։
Ա․Աղեկյանի հաշմանդամության թոշակը ամսական 30 հազար դրամ է, անհրաժեշտ դեղորայքից հաճախ հրաժարվում է ֆինանսի բացակայության պատճառով։
«Մի կերպ յոլա կերթամ։ Վիրահատություն էլ են նշանակել, բայց ես չեմ համաձայնել»,-ասում է նա։
Հենաշարժական խնդիրներ ունեցող կինը դժգոհում է՝ ոչ միայն տրանսպորտային միջոցները, այլեւ փողոցները, կառույցների մուտքերը հարմարեցված չեն, տանը մնալը ավելի ձեռնտու է դառնում։ «Հեռախոսով խաղ կխաղամ, լուրեր կնայեմ ամբողջ օրը․․․հարեւանների հետ էլ չեմ շփվի։ Եթե ինքնուրույն չեմ կարող, հարեւանի հետ ինչ անեմ, ինչպես շփվեմ»,-ավելացնում է նա։
Հայաստանում հենաշարժական խնդիրներ ունեցող մարդկանց անխոչընդոտ տեղաշարժի հնարավորության սահմանափակումը համակարգային խնդիր է, որի հետեւանքով նրանց աշխատելու, կրթություն ստանալու, առողջության պահպանման եւ այլ իրավունքների ինքնուրույն իրացումը, ցավոք, սահմանափակվում է։
Այս հոդվածը պատրաստվել է Եվրոպական միության ֆինանսական աջակցությամբ: Բովանդակության համար պատասխանատվություն է կրում Ներառական իրավական բարեփոխումների կոալիցիան, և պարտադիր չէ, որ արտահայտի Եվրոպական միության տեսակետները:
Անի Մկրտչյան
